Miladin Tanasić, savjetnik ministra u Ministarstvu za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju u Vladi Republike Srpske, u razgovoru za Vrbas Media ističe ključne izazove vezane za zagađenje vazduha u Banjaluci. Tanasić posebno naglašava važnost smanjenja emisije štetnih čestica iz individualnih kotlovnica, problem lošeg sagorijevanja čvrstog goriva te značaj izgradnje adekvatne kanalizacione mreže kako bi se poboljšao kvalitet vazduha u gradu. Takođe upozorava na ozbiljne zdravstvene posljedice koje mogu nastati uslijed zagađenja te predlaže konkretna rješenja za smanjenje zagađenja i unapređenje energetske efikasnosti.

VM: Šta najviše  zagađuje vazduh u Banjaluci i kad kažemo da je vazduh zagađen?

Tanasić: Vazduh je najznačajniji faktor životne sredine i kvalitet vazduha je veoma bitan za zdravlje ljudi i ostalih živih bića. Za vazduh kažemo da je zagađen  ako su u njemu prisutne hemikalije, čestice i biološke materije koje nanose štetu zdravlju čovjeka i drugih živih bića, odnosno ugrožavaju životnu sredinu. Stanje vazduha u svim sredinama pa i Banjaluci zavisi od prirodnih pojava i od čovjekovih aktivnosti. Prirodni fenomeni koji utiču na kvalitet  vazduha u  našem gradu  su:  jaki vjetrovi, prljave kiše i alergene biljke. Zagađivači za koja je odgovoran čovjek su stacionarni zagađivači vazduha (toplane, energane,  industrijski objekti, individualne kotlovnice, razni otpadni materijali, slabo riješena fekalna i oborinska kanalizacija) i pokretni zagađivači vazduha ( transportna sredstva, automobili i razne vrste freona koji se koriste u rashladnim uređajima a nekontrolisano se ispuštaju u okolni vazduh).

 

VM: Možete li navesti neke  zagađujuće elemente i kako oni nastaju? 

Tanasić: U zavisnosti od perioda godine, odnosno od godišnjeg doba u kome se vrši mjerenje kvaliteta vazduha, zavisi koji organski i neorganski zagađujući elementi su najviše zastupljeni u vazduhu. Najzastupljeniji zagađujući elementi su prizemni ozon, ugljen monoksid, sumporni oksidi,  azotni oksidi, veoma zastupljene lebdeće čestice koje označavamo se PM2,5 i PM10 . Ove oznake znače njihovu veličinu u mikrometrima i uglavnom su nevidljive za ljudsko oko. Sastav ovih čestica zavisi od godišnjeg doba i od čovjekove aktivnosti koja se odvija u to vrijeme. U ljetnim mjesecima su zastupljene čestice nastale od radova na putevima, od drugih građevinskih radova i izduvnih gasova dizel motora a u zimskim uslovima su zastupljene još i čestice koje su rezultat nepotpunog sagorijevanja čvrstog goriva i one su veoma štetne po ljudsko zdravlje. Među njima je najpoznatiji crni ugljenik ili u narodu rasprostranjeni naziv „čađ“.

Iz toga razloga je u zimskom periodu vazduh dosta zagađeniji a odgovornost za to snose pored automobila i postrojenja u kojima se uglavnom loše sagorijeva čvrsto gorivo (pelet, drvo, i ugalj) za zadovoljavanje potreba stanovništva za grijanja objekata.

 

VM: Ko vrši mjerenje kvaliteta vazduha i ko je odgovoran za stanje vazduha?

Tanasić: U većini gradova i opština u Republici Srpskoj na više lokacija su postavljene mjerne stanice koje mjere i u određenim vremenskim terminima šalju informacije o kvalitetu vazduha. Postavljanje mjernih stanica  i monitoring podataka vrše lokalne i republičke institucije zadužene za ovu oblast. Takođe kod nas i svjetska zdravstvena organizacija ima mrežu svojih mjernih stanica  i svakih 5 minuta automatski šalju vrijednosti indeksa kvaliteta vazduha a indeks kvaliteta vazduha obuhvata prethodno navedene zagađujuće elemente.

Kreće se od 0 do 500 i što je veći indeks veća je i zagađenost a tim je veća i zabrinutost za zdravlje ljudi i ostalih živih bića. Na osnovu tih mjerenja se vidi da su indeksi veći u periodu godine kada postoji potreba za grijanjem objekata i kada se najviše povećavaju vrijednosti lebdećih čestica PM2,5 i PM10. To se manifestuje kada se događaju toplotne inverzije, tj. kada je vazduh topliji na većim visinama a veći gradovi su uglavnom smješteni u kotlinama pored rijeka. Tada izduvni gasovi iz automobila i dimnjaka objekata i svi ostali zagađujući elementi ostaju u prizemnom vazduhu i tada su indeksi kvaliteta vazduha 200, 300  i više. Vazduh je vrlo nezdrav ili  opasan po ljudsko zdravlje i tada je za ljude najbolje da što manje borave na otvorenom i da na otvorenom prostoru izbjegnu bilo kakve fizičke aktivnosti. Pogotovo to važi za djecu, trudnice i osjetljive grupe građana ( starije osobe i osobe koje boluju od kardiovaskularnih i  plućnih bolesti).

Kad govorimo o odgovornosti za stanje vazduha, bitno je navesti da je odgovornost podijeljena. Zagađivanje vazduha je radnja i za nju su odgovorani  zagađivači koji tu radnju vrše a zagađenost vazduha je stanje vazduha i za to je odgovoran organ koji upravlja tim prostorom.

 

VM: Kako pojedini zagađujući elementi utiču na zdravlje čovjeka?

Tanasić: Ugljen monoksid je bez mirisa i uglavnom je prisutan u prostoru gdje se vrši sagorijevanje čvrstog goriva bez prisustva dovoljne količine kiseonika. Zovu ga i tihi ubica. Prilikom udisanja on se brže veže od kiseonika u krvi, čovjek postaje pospan i dužim zadržavanjem u takvim uslovima dolazi do težih posljedica pa i do smrtnih slučajeva. U našem okruženju bilo je nekoliko smrtnih slučajeva uzrokovanih trovanjem ugljen monoksidom.

Prizemni ozon je uglavnom prisutan u većim gradovima i uzrokovan je velikim brojem automobila. Razni oksidi su isto uzrokovani sagorijevanjem raznih goriva a nekontrolisano sagorijevanje uglja uzrokuje supstance u izduvnim gasovima koje su opasne po zdravlje čovjeka.

Lebdeće čestice, udišemo i one dolaze do alveola i dalje kroz krvotok se prenose i uzrokuju kardiovaskularne i plućne bolesti. Ispitivanja vršena u svijetu su dokazala da su  mnogi srčani i moždani udari uzrokovani  zagađenim  vazduhom i uglavnom se događaju u periodima velikog zagađenja vazduha.

VM: Može li se nešto uraditi da se smanji emisija ovih zagađujućih elemenata i da li ima nekih aktivnosti da se zagađenje smanji?

Tanasić: Rekli smo da postoji više različitih zagađivača i više faktora koji utiču na kvalitet vazduha. Čovjek je odgovoran za većinu zagađenja a to znači da čovjek može i popraviti stanje vazduha u našem gradu.

Navešću  primjer gdje sam pored ovog posala kojeg trenutno radim, lično radio na traženju rješenja da se smanji izbacivanje velike količine čađi iz dimnjaka individualnih kotlovnica. Dvadeset i više godina sam poslovno vezan za oblast termo-energetike i zadovoljavanje potreba naših građana za toplotnom energijom. Imao sam zahtjeve građana da im se riješe problemi lošeg sagorijevanja  goriva u njihovim individualnim kotlovnicama, zadimljenih kotlovnica, zagušenih dimnjaka, kondenzacije kotlova, velike potrošnje energenta, neugodnog mirisa koji se širi od kotlovnica u kojima se koristi ugalj kao energent,  i još mnogo problema koji im se javljaju a koji uzrokuju veliko zagađenje okolnog vazduha. Došao sam do zaključka da nepotpuno sagorijevanje  uzrokuje većinu tih problema. Zajedno sa sinom, koji je kao i  ja mašinac termo-energetičar, i ljudima  koji su vjerovali u ovu priču i uložili vlastita sredstva smo krenuli u projekat dokazivanja toga. Projekat smo nazvali „ Kako smanjiti zagađivanje vazduha iz individualnih kotlovnica i kako povećati energetsku efikasnost kotlova na čvrsto gorivo“. Projekat smo i prezentovali na sajmu inovacija u Banjaluci.

Kod nas 60%-70% stanovnika svoje potrebe za toplotnom energijom ostvaruje sagorijevanjem čvrstog goriva (pelet, drvo i ugalj uglavnom lošijeg kvaliteta) i taj trend će se zadržati još sigurno dugo godina s obzirom da u svijetu vlada kriza energenata. Zbog velikog procenta korištenja čvrstog goriva, veća je i potreba da se nešto pokuša popraviti u ovoj oblasti. Tako smo u okolini Banjaluke na nekoliko starih instalisanih kotlova na čvrsto gorivo u protekle dvije godine projektovali i dogradili opremu sa željom da pokušamo popraviti sagorijevanje i smanjiti zagađivanje vazduha lebdećim česticama. Vršili smo ispitivanja, neću pričati o tehničkom rješenju i kako smo došli do rezultata, ali ću napomenuti da su rezultati puno bolji od očekivanih.

Dobili smo smanjenje potrošnje energenta, u našem slučaju ogrevnog drveta i do 50 %, samim tim za toliko smo smanjili izbacivanje štetnih čestica a dio energenta koji je potrošen smo potpuno sagorijeli uz prisustvo veće količine vazduha i čestice u izduvnim gasovima sveli na minimum. Uz sve ovo smo riješili pojavljivanje navedenih problema koje sam ranije naveo, a  povećali smo toplotni i opšti komfor korisnika. Došli smo do toga da možemo izbaciti ugalj kao energent u individualnim kotlovnicama iz razloga što korisnici kao opravdanje korištenja uglja navode manji broj loženja u toku dana, a već smo rekli koliko je ugalj štetan kao energent.

Na kvalitet vazduha može se uticati izgradnjom fekalne i oborinske kanalizacije u dijelovima grada gdje nije urađena i rješavanje slučajeva gdje se fekalna i oborinska kanalizacija nekontrolisano ispuštaja u obližnje kanale, kao što imamo slučajeve u okolini grada.

Zagađivači su i „divlje“deponije otpada, požari i nekontrolisano spaljivanje raznih materija koje naši građani rade a da nisu svjesni koliku štetu čine našem zdravlju. Rješavanjem ovih problema pozitivno bi uticali na kvalitet vazduha. Takođe izgradnjom zaobilaznica oko Banjaluke smanjio bi se broj automobila u gradu a svi znamo za ogromne gužve na zapadnom i istočnom tranzitu u jutarnjim i popodnevnim satima.

 

VM: Mnogo se govori o energetskoj efikasnosti i u poslednje vrijeme se spominje energetsko siromaštvo, možete li nešto reći o tome?

Tanasić: Za svaku državu je veoma bitno ako ima vlastite energente i da je energetski manje zavisna od drugih država. Mnogi ratovi u svijetu se upravo vode radi energije i energenata.

Energetska efikasnost je pojam koji se veže za povećanje stepena iskorištenja uređaja tj. da se sa što manje gubitaka jedan oblik energije pretvori u drugi i za mjere i radnje koje doprinose očuvanju proizvedene energije bez narušavanja komfora korisnika.

Pojam energetsko siromaštvo su prvo počele upotrebljavati ekonomski razvijenije zemlje, a upotreba pojma energetsko siromaštvo je vezana za nemogućnost porodice da plati ili bez velikog finansijskog opterećenja zadovolji svoje potrebe za energijom  (toplotnom i električnom).

Za jedno domaćinstvo kažemo da je energetski siromašno ako godišnja primanja tog domaćinstva ne prelaze 10% od iznosa računa za električnu i toplotnu energiju u toku godine. Za državu kažemo da je energetski siromašnija što je veći procenat energetski siromašnih porodica ili domaćinstava. Razvijene zemlje vode evidenciju energetski siromašnih porodica i preko tih podataka traže načine kako da im subvencionišu troškove energije.

VM: Spomenuli ste toplotni i opšti komfor korisnika, možete li objasniti i  te pojmove?

Tanasić: Kvalitetno ugrijane prostorije i potrošna topla voda su neophodni elementi zadovoljavajućeg toplotnog komfora korisnika na finansijski najpovoljniji i po okolinu prihvatljiv način.

Opšti komfor se ogleda u tome da imamo siguran domaći po mogućnosti obnovljiv energent, manje obaveze oko loženja, pripreme i lagerovanja energenta i manje potrebe čišćenja kotlova, dimovodnih kanala i dimnjaka, duži vijek trajanja kotlova i opreme. Takođe u opšti toplotni komfor spadaju i manji troškovi održavanja i rok dobave rezervnih dijelova za opremu koja se koristi. Najprostije rečeno, dolazi zima a vi znate da nećete imati problema oko grijanja i snabdijevanja električnom energijom i još da cijena toga ne bude visoka.

VM: Za kraj, imate li neke preporuke za naše građane kako da se zaštite i kako da oni doprinesu manjem zagađenju vazduha u našem gradu?

Tanasić: Prethodna pitanja su bila dosta lakša a što se tiče preporuka, o zaštiti već sam nešto rekao a podijelio bih preporuke prema onoj odgovornosti za koju ste me pitali.

Za stanovništvo koje svojim aktivnostima svjesno ili nesvjesno zagađuju vazduh preporučio bih da manje nekontrolisano spaljuju razne materijale na otvorenom i da u svojim kotlovnicama ne spaljuju korištena ulja, gume, plastiku pa čak i da izbjegavaju ugalj kao energent. U razvijenim zemljama uveliko smanjuju broj vozila sa dizel motorima iz razloga što su veći zagađivači vazduha, pa je moja preporuka da i mi počnemo nešto raditi u tom pravcu. Preporučio bih građanima da na svojim imanjima uništavaju alergene biljke.

Odgovornim za stanje vazduha neću ništa preporučiti već da ćemo zajedno raditi i već radimo na smanjenju svih vrsta zagađenja, na povećanju energetske efikasnosti, na povećanju broja mjernih stanica i na edukaciji građana vezano za ovu oblast. Treba da radimo na većem korištenju obnovljivih izvora energije kao što je sunčeva energija i energija vjetra i treba da čuvamo svoje energente. Potrebno je da se vrši praćenje energetskog siromaštva kod nas i da se nađe način kako da se pomogne energetski siromašnim katerorijama stanovništva.

Svi kažemo da nam je zdravlje prioritet, pa predlažem da nam projekti i ulaganja u zaštitu zdravlja ljudi i životne sredine budu prioritet.